Li dora malekê qirik qiştiya, digotin xeberek tê !
Xebera xêr e, xebera xêr e, xebera xêr e!
Xeber dihat, xebera mirinê, xebera esîrtiyê!"
QIRIK DIQIŞTÊ (KARGANIN ÇIĞIRTISI)
Xêr, xêr, xêr!
Li dora malekê qirik qiştiya, digotin xeberek tê !
Xebera xêr e, xebera xêr e, xebera xêr e!
Xeber dihat, xebera mirinê, xebera esîrtiyê!
Rûyê mirinê sar e, xebera mirinê sûwar e!
Bütün Kızılbaş Kürtler gibi, Koçgîrîliler de doğayı kutsamış, güneş, ay ve yüksek dağ zirvelerine kutsiyet atfetmişlerdir. Cogî Baba’ya giderken herkes berav‘ını yapar, lokmasını hazırlar, en temiz giysilerini giyer, çıplak ayakla yürür. O mistik havada herkes ağzına bir parça teberik atar, ip bağlar - her düğüm bir dileğe işarettir: bendê kesk û sor û spî, bextê sor û spî vebî...
Cogî Suyu (Koçgîrî bölgesinde bir ziyaret) da kutsaldır; herkesin sırtından aşağıya bir tas su dökülür, böylece kişi kutsanmış olur. Ziyaretlere yuva yapan yılanlar da kutsal göründüğünden, onlara dokunulmaz. Bu tür örnekleri daha da çoğaltmak mümkün. Qirika belek (ya da qijika karsek = saksağan), haber getirdiğine inanılan bir kuştur. Hangi evin çevresinde ötüyorsa, o eve haber geleceğine inanılır.
Yıl 1914. Osmanlı İmparatorluğu, 1’inci Dünya Harbi’ne girmiş, seferberlik ilan edilmiştir. Koçgîrî’de ne kadar eli silah tutan genç varsa askere alınmış. Têlû da bunlardan biridir, Xerîb Têlû...
Çandırlı Zahide ise, evinin etrafında dolanan qirika belek’e seslenir içi titreyerek:
Qirikê te çi qişte qişte? Xêr, xêr, xêr!
Umutla işlemeye devam eder balîf’ı, tewn’ı, Melekê Tawus’ı, Şahê Maran’ı... Rojê ya Xizir’ı tutar, Beydağı‘na, Cogî’ye kurban diler, baharda Têlû’ye kavuşmak için...
Ez te hev gênê baharê tevlî avê dişolu…
Ancak Têlû’dan ne bir mektup, ne bir künye, ne de haber gelir. Ve Koçgîrîli bu genç kadın, binlerce yılın çığlığıyla şîn’e başlar...
Yemanê, yemanê, mal şewitî yemanê
Ji germa havînê mij û dûman e
Dayika kurê, tu ricacî be, bila xêrîbê min were
Zoy di beranan vêra qurban e
Min go tiyarê, tiyarê, ûy tiyarê
Hewara te re têda dişewitî qaz û ar e
Deri cîranîno banî xwadêkin
Benzîna xwe boşbî di hewa da were xare
Yemana ku dibên Ananê çiqa dûr e
Tasek ava xwe hey dibên bi peran e
Mizgîncî hatin dibên xerîbê di yemanê berdan e
Te ra qurbankim zoy dikan e
Gemîciyo tu gemiya xwe sazke
Xerîbê di yemanê zû derbaske
Min go eger xerîbê min natirse
Ar berde wê gemiyê qazke
De mere qurban Têlû
Ez te hev gênê baharê tevlî avê dişolu
Xerîb, xerîb, xerîb Têlû
Li çola yemanê bûye yerlû
Gotin: Çandırlı Zahide
Herêm: Koçgîrî
Çavkanî: Çandırlı Dursun Keleş
Berhevkar: Cihan Çelik
Têlû’nun ardından Zahide’nin söylediği ve bugün de unutulmayan bu ağıt kalır geriye. Çok geçmeden töre uygulanır ve Çandırlı Zahide, Têlû’nun kardeşiyle evlendirilir. Têlû’nun kardeşi de ağabeyi gibi bir süre sonra Osmanlı ordusuna alınır. Yıl 1918, İstanbul işgali...
Qirika belek dîsan diqişte! Xêr, xêr, xêr!
Xebera xêr e, xebera xêr e, xebera xêr e!
Qirik, yeniden evin etrafından gaklayıp duruyor.
Çandırlı Zahide evinin etrafında dolanan bu uğursuzluğun farkındadır!
Xeber xebera mirinê ye, xebera esîrtiyê ye!
Rûyê mirinê sar e, xebera mirinê sûwar e!
Vira vi Stenbolê, xelîk der e, xelîk der e
Çar aliyê xwe deniz e, vapûr li ser e
Ez bitirsim ku bi çengê wezîrê min girtin
Di vapurê da avêtine derê
Stenbola gi dibên bi gul û nêrgîz e
Çar aliyê xwe giştî deniz e
Ez bitirsim ku bi çengê wezîrê min girtin
Avêtine gemiya Fransizê
Rêdûro lo, nezano lo, xeşîm lo, bêkes lo…
Gotin: Çandırlı Zahide
Herêm: Koçgîrî
Çavkanî: Çandırlı Dursun Keleş
Berhevkar: Cihan Çelik
Çandırlı Zahide Pepûk ile eştir Koçgîrî bozkırlarında!
Bûye Pepûk, dixwîne li çiya gazan...
Koçgîrî’de şîn (ağıt) geleneği yüzlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Kızılbaş Kürtler, Selçuklu’dan Osmanlı‘ya ve Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar katledilmiş, sürülmüş, kıyımlara uğratılmıştır. Şîn geleneğinin oluşmasındaki en büyük etken de, yaşadıkları bu travmalar ve acılardır. Örneğin Kürt toplumu içinde Koçgîrîli bir kadın hemen fark edilir. Yürüyüşü, giyim-kuşamı, elindeki ve yüzündeki akıtması ile karakterize olmuş, her davranışı hüzün kokan, adeta bir acı abidesi gibidir...
Yukarıda aktardığım bu iki ağıt, 1914-1918 yılları arasında Osmanlı ordusunda kendileri için ferman verenler, Enver Paşa’nın emperyal hayalleri uğruna zorla evinden-ocağından alınmış, - Nurî Dêrsimî’nin dediği gibi - ciwan, mert Kürt gençlerinin acı sonlarının destanlaştırılmasıdır. Kadınlarımız, giden bu mert ciwanların ardından sadece ağıt yakmışlardır. Tarihimiz bu acıların sayısız örnekleriyle doludur. Fakat istisnalar da var; bu acı ve trajedilerin yanında Elîşêr Efendi’nin eşi Zarifeler de var Koçgîrî topraklarında. İlk Kürt kadın gerillasıdır Zarife. Dêrsim’deki katledilişine kadar, Elîşêr ile beraber Jîn dergisinin İmranlı ve Zara’daki bürosunu kurmuş, Koçgîrî İsyanı’nda savaşmış ilk Kürt kadın gerillasıdır...
''Ey ölüm! Bakma acılarımız kadar yaşlı olduğumuza. Düşlerimiz kadar gençtir ömrümüz!“
Ağıtlarımız özgürlük şarkılarına, Zahide’lerimizi Zarife’lere dönüştürmek mümkün! Tıpkı yeni bir dünyanın mümkün olduğu gibi...
CiHAN ÇELİK
Ya Heq,Ya Elî,Ya Pîr,
Ya Sûar ê pêşiya ro welatê .
Ya Xizir ê ser kelek û keştiyan xwedanê bê kes û bê xwediyan .
Ya Melekê ser herd û êzmîn,Ya melekê serê sibê.
Ya hîva zerî,Ya Cogî Baba
Tu ocaxê kesî kur nekê,Derdê bê derman nedê kesî
Murad ê kesî di cavanda neylî.
Rê 'ya Heq Xizirê Kal li ser pîlê we bî.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder